“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin, Peygamber’e itaat edin ve sizden olan ulu-l emre itaat edin. Eğer Allah’a ve ahiret gününe gerçekten inanıyorsanız, herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz, onu Allah ve Resulü’ne götürün. Bu daha iyidir ve sonuç bakımından da daha güzeldir.” (Nisa 59) Bir mezhebe bağlanmanın şart olduğuna dair bu ikinci delilde, bir önceki ayetin devamına bakacağız.

Ayetin devamında “…herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düşerseniz onu Allah ve Resulü’ne götürün.” buyrulmuştur. Bu kavl-i şerif, kıyasın hak ve şer’i bir delil olduğuna hüccettir. Şöyle ki: Ayet-i kerimede, kendisinde ihtilafa düşülen bir meselenin Allah’a ve Resulü’ne götürülmesi emredilmiştir. Bir meselede ihtilafa düşmek için ise o meselenin Kur’an’da ve hadislerde açıkça geçmemesi gerekmektedir. Zira kendisinde ihtilafa düşülen mesele Kur’an’da ve hadislerde açıkça beyan edilseydi, zaten onun hakkında çekişmeye gerek kalmazdı. İşte böyle bir meselenin halli için takip edilecek yol, ayetin emriyle onu Allah’a ve Resulü’ne götürmek, yani Kur’an ve hadislerde hükmü açıkça bildirilmiş meselelere kıyas ederek hükmü çıkarmaktır.

Demek bu ayet ictihadı emretmiştir ki bu, hükmü açıkça belirtilenlerin arasından, hükmü belirtilmemiş olan bir meselenin emsalini arayıp bularak, onları birbirine benzetip kıyas ederek, hükmü ortaya koymaktır.

Şimdi sorumuz şu: Madem kıyas, şeriatın bir delilidir ve kıyas ile hükmü bulunacak meseleler çoktur. Acaba bu kıyası kim yapacaktır?

·          Bir milyon hadisi ezberlemiş Ahmed İbni Hanbel’ler mi? Yoksa ezberinde yüz iki yüz hadis olmayan mezhepsizler mi?

·           Ya da bir haftada Kur’an’ın tamamını ezberleyen İmam-ı Muhammed ve dört yaşında hafız olan Said İbni Uyeyne’ler mi? Yoksa Kur’an’ı sadece mealinden okuyup kendini âlim zanneden cahiller mi?

·            Ya da İmam-ı Şafi’nin beyanına göre, bütün fıkıhçıların babası hükmünde olan İmam-ı Azam’lar mı? Yoksa fıkıh usulü ve kaidelerinden habersiz olarak sadece zannıyla hükmeden cahil cesurlar mı?

Hangisi kıyas edecek?

Bizler bir mezhebe bağlı olarak “Bu işin erbabı ve üstadı olan mezhep imamları kıyas edecek.” derken, mezhepsizler “Biz de kıyas ederiz.” demektedirler.  Hâlbuki kıyas edebilmek için, kıyas edilecek Kur’an ve hadisi çok iyi bilmek gerekmektedir. Mezhep imamlarının her biri beş yüz binden fazla hadisi, râvileri ile birlikte ezbere bilen dâhi zatlardı.

·         Bu zamanda kendisini onlara kıyas edenlerin hıfzında acaba kaç hadis var?

·          Kaç hadis râvisini tanıyorlar?

·          Hadislerin cerh ve ta’dîllerine, nâsih ve mensûhlarına, tarik-i vürudlarına vâkıf mıdırlar?

·          Yine bunlar, mezhep imamlarının son derece vâkıf olduğu, Kur’an-ı Kerim’in şer’i ve lugavi manaları ve bunların kısımları olan hâss, âmm, müşterek, sarîh, kinaye, nass, hafi, müşkil, müteşabih, dall-i bi-l ibare, dall-i b-il iktiza, dall-i bi-l işare, nâsih, mensur vesaire aksam ve manalar bunlarda meleke halinde midir?

·         Boş verin meleke hâlinde olmasını, onlar bu saydıklarımızın manalarını biliyorlar mı?

Hâl böyleyken hangi cesaretle ictihada kalkıyorlar? Allah’ın razı olmadığı bir hükmü vermekten korkmuyorlar mı? Çıkardıkları hükmün hadislere zıt olmasından ve Peygamberimiz’e muhalefet etmiş olmaktan endişe edip titremiyorlar mı? Herhâlde cesaretlerini cehaletlerinden alıyorlar.

Allah böyle cahil olmaktan ve böyle cahillerin peşine takılmaktan bizleri muhafaza eylesin!

كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ

“Kim kendisine doğru yol besbelli olduktan sonra Peygamber’e karşı çıkar, müminlerin yolundan başkasına uyup giderse onu döndüğü yolda bırakırız ve cehenneme sokarız. Orası ne kötü bir gidiş yeridir.” (Nisa 115)

İmam-ı Şafi Hazretleri icmanın (İslam âlimlerinin bir mesele hakkındaki ittifaklarının) şeriatta bir delil olduğuna ve hakkında icma olan bir hükme muhalefet etmenin haram olduğuna bu ayet-i kerimeyi delil göstermiştir. Olayın detayını İmam Mûzenî Hazretleri şöyle nakleder:

Bir gün İmam-ı Şafi’nin yanında bulunuyordum. Üzerinde yün elbise, elinde asası olan bir zat onun yanına geldi. İmam-ı Şafi Hazretleri duvara yaslanır bir vaziyetteyken, o zatın heybetinden doğruldu ve elbiselerini düzeltti. O zat kendisine: “Allah-u Teâlâ’nın dininde en büyük delil hangisidir?” diye sordu.

İmam-ı Şafi bu soruya: “Kitabıdır.” diye cevap verdi.

Bunun üzerine o zat: “Sonra hangisidir?” dedi.

İmam-ı Şafi de: “Resulullah’ın sünnetidir.” buyurdu.

O zat tekrar: “Daha sonra hangisidir?” diye sorunca, İmam-ı Şafi: “Ümmetin âlimlerinin bir hükümde ittifakı, yani icmadır.” dedi.

O zat: “Bu sonuncusunu nereden buldun? İcmanın Allah’ın kitabında yeri var mıdır?” deyince, İmam-ı Şafi, bir mezhebe bağlanmanın şart olduğuna dair gösterdiğimiz bu ayeti okudu: “Kim kendisine doğru yol besbelli olduktan sonra Peygamber ‘e karşı çıkar, müminlerin yolundan başkasına uyup giderse onu döndüğü yolda bırakırız ve cehenneme sokarız. Orası ne kötü bir gidiş yeridir.” (Nisa 115)

İ. Şafi Hazretleri, bu ayetin nasıl icmaya delil olduğunu şöyle izah etti: Bu ayet-i kerimenin beyanıyla “müminlerin yolundan başka bir yola uymak” yasaktır ve haramdır. O hâlde müminlerin yoluna uymakta vacip olmalıdır.

Hem Cenab-ı Hak, bu ayet-i kerimesiyle müminleri iki şeyle tehdit etmiştir:

1- Allah’ın Resulü’ne muhalefet etmek,

2- Müminlerin yolundan başka bir yola uymak.

Hâlbuki sadece Peygamber’e muhalefet etmenin de böyle bir tehdidi gerektirdiği kat’i delillerle sabittir. Dolayısıyla “müminlerin yolundan başka bir yola uymak” tek başına tehdidi gerektirmemiş olsaydı; o zaman bu, tehditte herhangi bir tesiri olmayan şeyin, bu tehdidi tek başına gerektiren bir şeye lüzumsuz olarak ilave edilmiş olması demek olurdu ki böyle bir şey caiz değildir ve belagat ilmine zıttır. Hâlbuki Kur’an, belagat yani söz söyleme sanatında zirvededir.

O hâlde, hem Peygamber’e muhalefet etmenin hem de “müminlerin yolundan başka bir yola uymanın” tek başlarına tehdit sebebi olduğu meydana çıkmış olur. Bununla da hakkında ittifak edilmiş bir hükme yani icmaya muhalefet etmenin haram olduğu ve icmaya uymanın vacip olduğu sabit olur.

Zira “müminlerin yoluna uymamak” ifadesi, “müminlerin yolundan başka bir yola uymak” demek olur ki müminlerin yolundan başka bir yola uymak haram olunca, müminlerin yoluna uymamanın da haram olması gerekmektedir. Müminlerin yoluna uymamak haram olunca da, müminlerin yoluna yani icmaya uymak vacip olur. Çünkü bu iki zıt tarafın dışına çıkılmaz.

Madem bu ayet, icmanın şer’i bir delil olduğuna ve İslam âlimlerinin ittifak ettiği bir meselede onlara muhalefet edilemeyeceğine aşikâr bir şekilde delildir. O hâlde mezhepsizlik haramdır. Çünkü İslam âlimleri, müctehid olmayan Müslümanların bir mezhebe bağlanması gerektiği hususunda ittifak etmişlerdir. Bu meselede âlimler arasında en küçük bir ihtilaf yoktur. Hiçbir ehl-i sünnet âlimi mezhepsizliği ders vermemiş hatta İmam Gazali’den tutun İ.Rabbani’lere, İmamların Güneşi lakabıyla meşhur İmam Serahsi’den tutun İmam Kurtubi’lere kadar, asırlarını güneş gibi aydınlatan âlimler dahi fıkhi meselelerde biz mezhep imamının peşinden gitmiş ve onu taklit etmişlerdir.

Elhasıl: Tefsirini yaptığımız ayet-i celile, bizleri iki şeyden menetmekte ve tehdit etmektedir.

1- Peygamberimiz’e muhalefet etmek,

2- Müminlerin yolundan başka bir yola tabi olmak.

Madem bir mezhebe tabi olmak müminlerin yoludur ve mezhepsizlik, müminlerin yolundan başka bir yoldur. O hâlde müminlerin yolu olan bir mezhebe bağlanmak vacip olup mezhepsizlik haramdır.

O hâlde mezhepsizler, kendi mezhepsizliklerini doğru gösterebilmek için şu iki şeyden birini yapmak zorundadır:

1- İcmanın delil olmadığını ispat etmeleri gerekir. Zira ispat edemezlerse, icmayı şer’i bir delil olarak kabul etmek zorunda kalırlar. Bir mezhebe bağlanmak hakkında da İslam âlimlerinin icması olduğunu göre, icmayı kabul etmek aynı zamanda, bir mezhebe bağlanmayı kabul etmek demektir. Mezhepsizlik icmaya muhalefet etmek demektir ki, bu da caiz değildir.

Bunu yapmaları, yani icmanın şer’i bir delil olduğunu inkâr etmeleri ise mümkün değildir. Zira tefsirini yaptığımız ayetin, Kur’an’da icmanın delil olduğunu bildiren diğer ayetlerin ve bu konudaki hadislerin delaletiyle icmaya uymak vaciptir ve kimse ayet ve hadislerin beyanını çürütemez.

2- İcmanın delil olduğunu çürütemezlerse ki çürütemezler. O hâlde mezhepsizliğin hakkında da bir icmanın olduğunu göstermek zorundadırlar. Zira bunu da yapamazlarsa, icmaya muhalefet ettiklerini kabul etmek zorunda kalacaklardır.

Bunu yapmaları da mümkün değildir. Zira on dört asır boyunca İslam âlimleri ve ehl-i sünnet uleması mezhepsizliğin haram olduğu konusunda ittifak ederek büyük bir icmayı oluşturmuştur.

O hâlde mezhepsizliğin ve mezhepsizlerin yolu kapanmıştır. Kim bu ayetin beyanını işitir, icmanın vacip olduğunu öğrenir ve icmadan kendi görüşüne delil getiremeyerek bile bile icmaya muhalefet ederse işte onlar ayetteki tehdide muhataptırlar ve mezhepsizler bu tehdidin birinci safta muhataplarıdırlar.

وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْم”Siz insanlar için çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz. İyiliği emreder, kötülükten nehyedersiniz ve Allah’a inanırsınız.” (Âl-i İmran 110)

Bu ayet-i celile, bu ümmetin bir vasfı olan, iyiliği emretmesi ve kötülüğü nehyetmesini beyanla mezhepsizliğin haram ve bir mezhebe bağlanmanın vacip olduğunu ispat etmektedir. Şöyle ki:

·      Madem bu ümmet ve bu ümmetin âlimleri, Allah tarafından, iyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmekle vasfedilmiştir. O hâlde ittifakla emrettikleri şeyin iyilik ve nehyettikleri şeyin de kötülük olması gerekmektedir. Aksi olamaz. Yani iyiliği men edip kötülüğü emredemezler. Zira bu, Kur’an’ın mezkûr beyanına muhalif olur ki, bu mümkün değildir.

·      Ve madem bu ümmetin âlimlerinin emrettiği şey; hayır ve nehyettiği şey; kötüdür. O hâlde mezhepsizlik haram ve bir mezhebe bağlanmak vacip olmalıdır. Zira bu ümmetin âlimleri on dört asır boyunca mezhepsizliğin kötü bir şey olduğunu söyleyerek mezhepsizliği nehyetmiş ve bir mezhebe bağlanmayı emretmiştir. Şimdi bu beyanlardan birkaçını nakledelim:

İmam-ı Gazali (r.a.): Müctehid olmayanın bir mezhep imamına tabi olması gerekmektedir. Mukallidin, yani Kur’an’dan ve hadislerden hüküm çıkarma gücü olmayanların, taklit ettiği ve uyduğu mezhep imamının sözü dışına çıkması caiz değildir. Çıkar diyen kimse de yoktur. Her yönden ona uyması gerekmektedir. Uyduğu mezhep imamına muhalefeti çirkin bir harekettir ve bu muhalefeti sebebiyle günahkârdır. (İhya, 9. Kitab, 2.Bab, Emir ve Nehyin Şartları; c.2, s.803)

Bu asırda yaşayanlar içinde müctehid yoktur. Müctehid olmayanlar da, kendilerine sorulan meseleye, ancak bağlı bulundukları mezheb imamından naklederek cevap verirler. Mezhep imamının ictihadını terk etmesi caiz değildir. (İhya, 1. Kitab, 4. bab, Hilaf İlmi ve Münazaranın Afetleri; c.1, s.113)

Ahmed bin Muhammed Tahtavi Hazretleri: Fıkıh âlimlerinden bir karış ayrılan dalalete düşer. Kurtuluş yolu ehl-i sünnet ve-l cemaat denilen dört mezhepte toplanmıştır. Bu dört mezhep: Hanefi, Maliki, Şafiî ve Hanbelî’dir. Bu zamanda bu dört hak mezhepten birine tabi olmayan, ehl-i bid’a olup cehenneme gider.

Bediüzzaman Said-i Nursi Hazretleri: Hakikat namazında kıblen dört mezhep olsun.

Abdülgani Nablüsi Hazretleri: Bugün dört mezhepten başkasına uymak caiz değildir.

İmam-ı Rabbanî Hazretleri: Mezhepten ayrılmak ve mezhepsiz olmak ilhad, yani küfürdür. Dört mezhepten birini terk eden, boynundan İslam ipini çıkarmıştır.

İbn-i Melek: Şimdi yeryüzündeki yaşayan bütün Müslümanlar, mukallittir. Yani taklit ehli olup bir mezhebe bağlanması gerekmektedir. Bir mukallit, ne kadar âlim olursa olsun, ictihadda bulunamaz. Ancak müctehidlerin bildirdikleri hükümleri naklederler.

İbn-i Abidin ve Şevâhid-ül-hak Hazretleri şöyle buyuruyor: İslam âlimleri, sözbirliği ile bildiriyorlar ki; hicretin dördüncü asrından sonra tek başına ictihad yapabilecek âlim dünyaya gelmedi. Şimdi bütün Müslümanların, bilinen dört mezhebden birine uymaları lâzımdır. Çünkü şimdi, Kur’an-ı Kerim’i ve hadis-i şeriflerin tamamını anlayıp bunlardan ahkâm çıkarabilecek ilim sahibi yoktur. Zaten bir mezhebe uyulursa, Kur’an-ı Kerim’e ve Resulullah’ın sünnetine uyulmuş olur.

Celâleddîn-i Süyûtî gibi büyük bir âlim, müctehid olduğunu söyleyince zamanındaki âlimler, Süyûtî Hazretleri’ne bir soru sordular ve ona; önceki âlimler bu mesele hakkında iki farklı cevap vermişlerdir. İctihadın en aşağı derecesinde olan, bunlardan birini seçebilir. Sen müctehid isen bunlardan birini seçip bize haber ver!” dediler. Süyûtî Hazretleri, Allah’tan korktuğu için isabet edememe endişesinden dolayı birini seçmeğe cesaret edemedi.

İbni Hacer Hazretleri bu olay üzerine der ki: En aşağı derecedeki ictihad olan, iki haberden birini tercih etme işi böyle güç olunca mutlak müctehid olmanın imkânsızlığı anlaşılmalıdır.

Şeyh-ül-İslam Zekeriyya buyurdu ki: “Mezhep imamları, kapalı olarak bildirilen hadis ve ayetleri izah edip açıklamasalardı, bunları hiçbirimiz anlayamaz ya da yanlış anlardık.”

Büyük âlim Muhammed Hadimi Hazretleri Berika kitabında buyuruyor ki:”Şer’i delillerin; kitap, sünnet, icma ve kıyas olarak dört olması ictihad mertebesindeki müctehid âlimler içindir. Mukallitler, yani müctehid olmayanlar için delil ve senet; bulunduğu mezhebin hükmüdür ve mezhep imamının görüşüdür. Çünkü mukallitler, ayet ve hadisten hüküm çıkaramaz. Bunun için bir mezhebin bir hükmü, ayet ve hadislere uymuyor gibi görünse de, yine o mezhebe uymak gerekir. Çünkü ayet ve hadisler tevili gerekebilir, neshedilmiş ve hükmü kalkmış olabilir. Bunu da ancak müctehid âlimler anlar.”

İmam-ı Şafi Hazretleri: “İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin görüş ve ictihadını beğenmeyene Allah-u Teâlâ lanet etsin! Çünkü bütün müctehidler, İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin çocukları hükmündedir.”

Taceddin-i Sübki Hazretleri buyuruyor ki: “Peygamberlerin varisi olan mezhep imamlarına karşı edepli olmalıdır. Din imamlarına dil uzatan, felakete gider. Onların her sözü bir delile dayanır.

Abdülgani Nablüsi Hazretleri: Bugün dört mezhepten başkasına uymak icmadan ayrılmak olur ki, bu caiz değildir.

İmam-ı Gazali Hazretleri : Evet, İmam-ı Gazali gibi bir Hüccetü-l İslam, mezhep kuramamış ve fıkhî hükümlerde İmam-ı Şafi’yi taklit etmiştir. Acaba zamanımızın mezhepsizleri, İmam-ı Gazali’den daha mı âlimdir? Ya da ondan daha mı yeteneklidir? Belki de arada ki fark; bunların, İmam-ı Gazali kadar Allah’tan korkmamaları ve isabet edememe endişesini taşımamalarıdır.

Muhammed Zahid el- Kevseri: Mezhepsizlik, dinsizliğe giden köprüdür.

Şehristani ve Yusuf en-Nehbani: Hak olan, doğru olan dört mezhebin itikatları, yani imanları aynıdır. Dördü de ehl-i sünnet itikatındandır. Mezheplerden birine uymayan bidat ehli sayılır ve mezhepsizdir.

Tahtavi: Ehl-i sünnetin onlarca mezhebinden dört tanesi kitaplara geçmiş olup diğerleri kısmen unutulmuştur. Müctehid olmayanların, bütün hareketlerinde ve ibadetlerinde bir müctehide tabi olması yani bu dört mezhepten birinde bulunması gerekmektedir.

Abdurrahman Silheti, İmam-ı Nablusi: Mezhep taklit etmek, Kitap ve sünnetten ayrılmış olmak demek değildir. Bilakis mezheb imamının Kitap ve sünnetten bildiklerine uymak, Kitap ve sünnete uymak demektir.

Bu meselede söylenen sözlerin tamamını nakledecek olsak, hususi bir kitap olabilir. Zira on dört asır boyunca her âlim bir mezhebe bağlanmanın şart olduğunu ve mezhepsizliğin caiz olmadığını beyan etmiştir. Bizler meseleyi daha fazla uzatmamak için bu kadar nakille yetiniyor ve son olarak diyoruz ki:

Tefsirini yaptığımız ayet-i kerime, bu ümmetin hayırlı bir ümmet olarak insanlar için çıkartıldığını ve hayırlı ümmet olması altında yatan ana sebebin de, iyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmek olduğunu bildirmiştir. Demek iyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmek bu ümmetin bir vasfıdır. Ve bu ümmet, Efendimiz’in; “Ümmetim asla dalâlet üzerinde birleşmez.” ifadesiyle asla batılda ittifak etmeyecektir. O hâlde şu muhakemeyi yapabiliriz:

•·      Madem Kur’an’ın ifadesiyle bu ümmetin vasfı iyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmektir.

•·      Ve madem Peygamberimiz (s.a.v.)’in beyanıyla bu ümmet asla batılda ittifak etmeyecektir,

•·      O hâlde hakkında ittifak edilen bir mesele batıl olmayıp hak olacaktır.

•·      Ve madem hakkında ittifak edilen mesele hak olacaktır. O hâlde bir mezhebe bağlanmak da hak olmalıdır. Zira zikrettiğimiz gibi, İslam âlimlerinin tamamı bu meselede ittifak etmiş ve hepsi bir mezhebe bağlanmanın şart olduğunu beyan etmişlerdir. Hatta sadece beyan ile yetinmeyip yüz bin hadisi, senetleriyle birlikte bilen o büyük âlimler bile dört mezhepten bir mezhebe tabi olarak, fıkhi konularda o büyük mezhep imamlarını taklit etmişlerdir.

O hâlde diyebiliriz ki bir mezhebe bağlanmanın gerekli olmadığını söyleyen cahiller, hem Efendimiz’in;  “Ümmetim asla dalâlet üzerinde birleşmez.” hadisini inkâr etmekte hem de tefsirini yaptığımız; “Siz insanlar için çıkartılmış hayırlı bir ümmetsiniz, iyiliği emreder ve kötülüğü nehyedersiniz.” ayetini inkâr etmektedirler.

Zira onların mezhepsizliği savunması bu ümmetin dalalet üzerinde birleşebileceği fikrini ve bu ümmetin iyiliği emretmeyip kötülüğü emrettiği neticesine varmaktadır. Çünkü eğer mezhepsizlik caiz ise, bu ümmetin âlimleri mezhepsizliğin haram olduğunu söyleyerek hem batılda ittifak etmişler hem de iyiliği değil, batılı emretmişler demektir. Çünkü onlar mezhepsizliğin caiz olmadığını söylemişlerdir.

O hâlde yol ikidir:

1- Ya Efendimiz’in “Ümmetim asla dalâlet üzerinde birleşmez.” hadisini ve “Siz insanlar için çıkartılmış hayırlı bir ümmetsiniz, iyiliği emreder ve kötülüğü nehyedersiniz.” ayetini kabul edeceğiz ki bunu kabul ettiğimizde mezhepsizliğin haram olduğunu da kabul etmek zorundayız. Çünkü İslam âlimleri mezhepsizliğin haram olduğunu bildirip bu konuda ittifak etmişlerdir. Onların bu konudaki ittifakları hadisin beyanına göre asla dalalet olamaz. Çünkü dalalette ittifak olmaz. O hâlde bu ittifak hidayettir.

2- Ya da mezkûr hadis ve ayetleri inkâr ederek mezhepsizlerin sözünü dinleyeceğiz.

Biz, Kur’an’a ve hadise kulak vermeyi tercih ediyoruz.

وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ

”Hâlbuki onun (müteşabih ayetlerin) tevilini (izahını) Allah’tan ve ilimde râsih olanlardan başkası bilmez.” (Âl-i İmran 7)

Bu ayet-i kerimede, Kur’an’ın müteşabih kısmının manasını, sadece Allah’ın ve ilimde râsih olanların bileceği, Allah ve râsih âlimlerden başkasının ise Kur’an’ın müteşabih kısmını anlayamayacağı beyan buyrulmuştur. O hâlde diyebiliriz ki: Kur’an’ın müteşabih kısmını anlayabilmek için tek yol, ilimde râsih olmak ya da ilimde râsih olanlara başvurmaktır.

Müteşabih: Manası gizli olup zahiri manasından başka manaya gelen ayetlerdir.

‘Râsih’ kelimesinin lügat manası ise: İlim ve fennin derinliğine vukufiyet, sağlamlık, tam manasıyla sabit olmak ve yerleşmek demektir.

‘İlimde râsih olmayı’ İmam-ı Rabbani Hazretleri şöyle izah eder: “Râsih âlimler, nefislerini tam manasıyla mutmain etmişler ve bu sebeple, Efendimiz (s.a.v.)’e uymanın hakikatinden ibaret olan şeriatın hakikatini kazanmışlardır. Bu kemal, başkalarında bulunmaz. Biz burada Ulemayı Râsihin’in bir alametini açıklayalım ki; zahiri bilen herkes, ilimde derinleştiğini iddia etmesin ve nefs-i emmaresini, nefs-i mutmainne zannetmesin. Râsih âlim o kişidir ki; onun için kitap ve sünnetin müteşabih kısmının tevil ve izahında büyük bir nasip vardır. Ayrıca onlar için Kur’an-ı Kerim’in surelerinin başlarında bulunan mukattaa harflerinin sırlarından da büyük bir hisse vardır.

Demek ilimde râsih olanlar; ilim ve amel ayaklarıyla ilimlerin madenlerine ulaşarak kesbi; yani çalışarak elde ettikleri ilimlerini, Allah tarafından verilen ledünni ilimlerle birleştiren kimselerdir.

İlimde râsih olmak hususunda çok sözler söylenmiş ve pek çok izahlar yapılmıştır. Biz meselenin bu cihetini daha fazla uzatmamak için bu kadarla iktifa edip ayetimizin mezhep imamlarına uymayı işaret eden bölümüne geçiyoruz.

Bu ayet-i kerimede iki hususa dikkat çekilmiştir. Şöyle ki:

1- Kur’an’da müteşabih kısmın varlığına,

2- Bu müteşabih kısmın manalarını sadece Allah’ın ve ilimde râsih olanların bildiğine.

Şimdi sorumuz şu: Madem Kur’an’ın müteşabih kısmı var. Ve madem bu müteşabih kısmı, sadece Allah biliyor ve ilimde râsih olanlar anlayabiliyor. O hâlde ilimde râsih olmayanlar Kur’an’ın bu müteşabih kısmını anlayabilmek için ne yapacaklar?

Elbette cevap: İlimde râsih olanlara başvuracaklardır. Eğer ilimde râsih olanlara başvurmayıp kendi başına Kur’an’ın müteşabih kısmının manasını anlamaya çalışsa ya anlayamaz ya da yanlış anlar ve kendine yazık eder. Çünkü Allah-u Teâlâ, bu kısmı sadece ilimde râsih olanların anlayabileceğini bildirmiştir. İlimde râsih olmanın da ne demek olduğunu izah etmiştik.

Ayrıca Kur’an’ın müteşabihi olduğu gibi, hadislerinde müteşabihi vardır. Ve ‘dakinden çoktur. O hâlde hadisin müteşabihini anlamak için de Kur’an’ın müteşabihi anlamak için başvurduğumuz yola başvurmak, yani onu da râsih âlimlere sormak ve işin aslını onlardan öğrenmek zorundayız.

İlimde râsih olmayan bizlerin, Kur’an’ın ve hadislerin müteşabihini anlamak için ilimde râsih olanlara başvurması gerekliliği ayan beyan belli olduktan sonra şu soruları soruyoruz:

·      Acaba bir milyon hadisi, senetleriyle beraber ezbere bilen Ahmed İbn-i Hanbel Hazretleri mi ilimde râsihtir? Yoksa ezberinde yüz hadis bile olmayan ve kendini âlim zanneden zavallılar mı?

·      Acaba Kur’an-ı Kerim’in şer’i ve lügat manalarını ve bunların kısımları olan hâss, âmm, müşterek, sarîh, kinaye, zahir, nass, hafi, müşkil, müteşabih, dall-i bi-l ibare, dall-i bi-l iktiza, dall-i bi-l işare, nasih, mensuh ve diğer aksamı, kendilerinde meleke haline gelmiş mezhep imamları mı râsih âlimdir? Yoksa ‘ı ancak yüzünden okuyabilen cahiller mi?

·      Acaba sadece bir haftada Kur’an’ın tamamını ezberleyebilecek kadar zeki olan İmam Muhammed mi ilimde râsihtir? Yoksa kalbinde Kur’an’dan toplam on sayfa bile olmayan nasipsizler mi?

·      Acaba bir kitabı okurken, eliyle okumadığı sayfayı kapatan ve “Niçin böyle yapıyorsunuz?” sorusuna, “Gözüm o sayfaya ilişince sayfanın tamamını ezberliyorum.” diyerek cevap veren ve bir sayfayı sadece bir defa görmekle ezberleyebilen İmam Şafi gibi bir deha mı ilimde râsihtir? Yoksa unutkanlık hastalığına müptela olmuş, bırakın okuduğunu ezberlemeyi ve ezberlediğini unutmamayı, daha bir gün önce yediği yemeği bile unutan kişiler mi?

·      Acaba daha on yaşlarında iken, kırk senede tahsil edilebilen bir ilmi sadece üç ayda tahsil ederek, doksan cilt kitabı kelime kelime ezberleyen Bediüzzaman Said-i Nursi mi ilimde râsihtir? Yoksa okuduğu kitabı bile anlamakta zorlanan cahiller mi?

·      Acaba İ. Şafi’nin beyanıyla; bütün fıkıhçıların babası hükmünde olan İ. Azam mı ilimde râsihtir? Yoksa bu büyük âlimlere hakareti kemal bilen zavallılar mı?

Soruları çoğaltmak mümkündür. Bizim bu sorulara verdiğimiz tek cevap; başta dört mezhep imamı ve onların yolundan giden o büyük âlimler ve allameler ilimde râsihtir. Ve biz hem ‘ın, hem de hadislerin müteşabihini onlardan öğreniriz. Bu zamanda ilimde râsih olduğunu iddia eden mezhepsizler, bırakın ilimde râsih olmayı, bu zatların rahlesinde talebe bile olamazlar.

“Allah size, emanetleri ehline vermenizi emrediyor.” (Nisa 58)

Bu ayet-i kerime, şu olay üzerine nazil olmuştur: Peygamberimiz (s.a.v.) Mekke’yi fethettiğinde, Kâbe’nin anahtarları Osman İbn-i Talha’daydı ve bu zat o zaman kâfir idi. Hz. Ali, bu zattan Kâbe’nin anahtarlarını zorla almış ve Kâbe’yi Peygamberimiz’e açmıştı.  Daha sonra Hz. Ali, Hz. Abbas ve diğer sahabeler Kâbe’nin anahtarının kendilerine verilmesini ve hacıların zemzem ile sulanmasını ve Kâbe’nin diğer hizmetlerinin kendilerinde toplanmasını arzu ettiler. Bunun üzerine mezkûr ayet indirilerek, “emanetlerin ehline teslim edilmesi” emredilince Efendimiz (s.a.v.) Hz. Ali’ye, anahtarı Osman İbn-i Talha’ya iade etmesini emretti. Hz. Ali bunu yapınca Osman ona şöyle dedi: “Zorladın, eziyet ettin, sonra gelip yumuşuyor musun?” Hz. Ali ise cevaben: “Muhakkak Allah-u Teâlâ senin hakkında bu ayeti indirdi.” dedi ve ona “Allah size, emanetleri ehline vermenizi emrediyor.” ayetini okudu. Osman İbn-i Talha, İslam’ın bu adaleti karşısında dayanamayarak kelime-i şehadet getirdi ve Müslüman oldu.

Osman İbn-i Talha (r.a.) vefat edinceye kadar anahtar onda kaldı. Vefatından sonra da kardeşi Şeybe’ye verildi. Böylece Kâbe’nin anahtarı ve Kâbe hizmeti, kıyamete kadar onların neslinde kaldı.

Ayetin iniş sebebi bu olmakla birlikte, bütün emanetlerin ehline verilmesi, ayetin manası içindedir. Zira ayetin bir hadise üzerine inmesi, sadece bu hadiseye mahsus olmasını gerektirmez.

Hatta İbn-i Mesud Hazretleri: “İnsanın uzuvlarının tamamı emanettir. Her uzvu, yaratılış gayesinde kullanmak ve ona yüklenen ibadeti yapmak; emaneti ehline vermektir.” buyurarak emaneti ehline verme emri altında yatan onlarca manadan sadece birini beyan buyurmuştur.

Demek bu ayet-i kerime, emaneti ehline vermek hususunda deniz gibi manaları içinde saklamaktadır. Bizler bu manaları tefsir kitaplarına havale ederek mezkûr ayetin “bir mezhebe bağlanmaya” dair işaretine geçiyoruz.

“Allah size, emanetleri ehline vermenizi emrediyor.” ayetinin ifadesiyle Allah-u Teâlâ, her emaneti ehline vermeyi bize emretmiştir. O hâlde cevabını aramak ve bulmak zorunda olduğumuz soru şudur: Kitap, sünnet, icma ve kıyas dediğimiz dört delilden hüküm çıkarmak ve bir mesele hakkında fetva vermek -yani ictihad yapmak- bir emanettir. Acaba bu emanetin ehli kimdir? Ve bu emanet kime verilecektir?

•·      Fıkhî meselelerde; hadis hafızlarının -yüz bin hadisi senetleriyle birlikte ezberleyene hadis hafızı denir- dahi, kendilerine uydukları mezhep imamları mı ictihadda emanet ehlidir? Yoksa yüz bin değil, yüz hadis bile ezberinde olmayan cahiller mi?

•·      Daha önce ifade ettiğimiz üzere, fıkıh âlimlerinin ilk üç tabakası olan Müctehid-i fi-ş şer, Müctehid-i fi-l mezheb ve Müctehid-i fi-l mesele mertebesinde olan âlimler mi delillerden hüküm çıkarmada emanet ehlidir? Yoksa fıkıh âlimlerinin tabakalarından bile haberdar olmayan cahil cesurlar mı?

•·      İ. Gazali’lerden tutun İmam-ı Rabbani’lere kadar, El- Cessas’lardan tutun İmam-ı Suyuti’lere kadar, her asırda gelmiş ve asrını ilmi ve takvasıyla aydınlatmış âlimlerin kendilerine tabi olduğu dört mezhep imamı mı fetvada emanet ehildir? Yoksa asrımızın takva ve ilim fakirleri mi?

•· İmamı Malik ki sünnete son derece bağlı biriydi. Hz. Peygamber (s.a.v.)’e de ileri derecede saygılıydı. Yaşlandığı zamanlarda bile Medine’de herhangi bir hayvana binmez ve: “Allah’ın peygamberinin medfun olduğu bu şehirde ben hayvana binemem. Resulullah’ın bedeninin gömülü olduğu bir toprağa basmaktan hayâ ederim.” derdi. Hadis rivayet edeceği zaman önce abdest alır, temiz ve yeni elbiseler giyer, güzel kokular sürünür; sonra büyük bir saygı ve vakar içinde hadisi naklederdi. Acaba böyle bir edep abidesi mi fetvada ehildir? Yoksa bu zamanın edepsizleri mi?

•· İmam-ı Malik; kendilerinden hadis naklettiği kişilerin güvenilir, zühd ve takva sahibi olmalarına son derece dikkat ettiği gibi, aynı zamanda hadis ehlinden olmalarına da dikkat ederdi. Bu konudaki hassasiyetini şu sözleriyle dile getirmiştir: (Mescidi Nebevi’nin sütunlarını göstererek) “Şu sütunların dibinde “Peygamber (s.a.v.) şöyle dedi.” diyen yetmiş kişiye rastladım. Bunların hiçbirinden bir şey almadım. Bunlar, belki beytülmal kendilerine emanet edilecek kadar güvenilir kişilerdi. Fakat onların hiçbiri hadis nakletmeye ehil değillerdi.” Acaba hadis kabul etmekte ve nakletmede bu kadar titiz olan İmam-ı Malik mi ictihadda emanet ehlidir? Yoksa hadis ilminden haberi olmayan bu zamanın sözde âlimleri mi?

Soruları çoğaltmak ve her mezhep imamının kemalini nazara vererek onlarca soru sormak mümkündür. Eserimizin son bölümünde bir nebzede olsa mezhep imamlarının hayatlarından bahsettik. O bölümü okuyun ve şu sorumuza cevap verin: Acaba hayatları bu derece takva, ilim, zühd ve kemal ile dolu olan dört mezhep imamı mı fetvada ehildir? Yoksa bu zamanın takva fukaraları mı?

Hem şunu da çok merak ediyoruz: Acaba bu zamandaki ictihad heveslileri, ictihad yaparken hadislere müracaat etmeyecekler mi?  Eğer edeceklerse ki, etmek zorundalar. Zira birçok meselenin hükmü hadislerde açıklanmıştır. O hâlde müracaat edecekleri bu hadis kitapları; Ahmed İbn-İ Hanbel’in Müsned’i, İmam-ı Malik’in Muvatta’sı ya da diğer mezhep imamlarının derledikleri hadis kitapları değil midir? Yani hadis ilmini, kendilerini inkâr ettikleri ve onlardan daha üstün olduklarını iddia ettikleri mezhep imamlarının eserlerinden öğrenmeyecekler mi? Yoksa direk zaman ve mekânları aşıp hadisleri sahabelerden mi soracaklar?

Ne kadar ilginçtir ki Efendimiz’in hadislerini öğrenmek için bu zatların kitaplarına müracaat ediyorlar; yani onların kitaplarını okuyarak bu zatları üstad kabul ediyor, rahlesinde oturuyorlar, sonra da onlarla yarışa giriyor ve onları inkâr ediyorlar.

Sözün özü: “Allah size, emanetleri ehline vermenizi emrediyor.” ayetiyle her emanetin ehline verilmesi emredilmiştir. İctihad yapmak ve dört delilden hüküm çıkarmak da bir emanettir ve ehline verilmesi gerekmektedir. Bu işin ehli ise mezhep imamlarıdır ve fıkıh ilminin ilk üç tabakasındaki âlimlerdir.

“(Allah) Dilediğine hikmet verir. Hikmet verilene, pek çok hayır verilmiştir. Bunu ise ancak akıl sahipleri anlar.” (Bakara 269)

Ayet-i kerimede geçen hikmet; İbni Abbas, İmam Dahhak, İmam Mücahid ve diğer âlimlere göre, Kur’an-ı Kerim’i anlamak, ilim ve fıkıhtan ibarettir.

Bu ayet-i celilede dikkat çekilen unsurları şöyle sıralayabiliriz:

1. Allah-u Teâlâ hikmeti herkese değil, sadece dilediği kuluna vermektedir.

2. Kendisine hikmet verilen kula, büyük bir hayır verilmiştir. Demek hikmet; çok kıymetli ve müstesna bir şeydir.

3. Hikmetin bu üstünlüğünü ve kıymetini ise ancak akıl sahipleri anlayabilmekte, diğerleri ise hikmetin bu faziletinden gaflet etmektedirler.

Şimdi, ayetin beyan ettiği bu üç unsurun, bir mezhebe bağlanmasına ait olan işaretine geçiyoruz:

1- Madem ayetin açık beyanıyla Allah-u Teâlâ, hikmeti herkese değil, sadece dilediği kuluna vermektedir. Acaba hikmetten azami mertebede hissesi olan kullar kimlerdir?

Acaba İmam-ı Âzam, İmam-ı Şafi, İmam-ı Malik, Ahmed İ. Hanbel ve diğer müctehid âlimlerin hikmetten nasibi ile bizim nasibimiz ya da kendini âlim zanneden zamanımızın mezhepsizlerinin nasibi aynı mıdır? Daha önce fıkıh âlimlerinin mertebelerini işlediğimiz delilde öğrendik ki hikmetin bir şubesi olan fıkıhta İ. Gazali’lere, Celalettin-i Suyuti’lere, İmam Rabbani’lere dahi verilmeyen bir hikmet başta dört mezhep imamına ve diğerlerine verilmiştir. Bu sebeple İ. Gazali gibi büyük allameler fıkıhta o büyük zatları takip etmişlerdir.

O hâlde bir mezhepsiz için yol ikidir:

·      Ya dört mezhep imamına verilen hikmetin aynısının kendisine de verildiğini kabul edecek ve bu kabul ile de kargaları bile kendine güldürecek. (Bu zamanda yetişen âlim zatların niçin mezhep imamlarına yetişemeyeceği konusunu ileride bir başlık altında inceleyeceğimizden burada bu konuya girmiyor, meraklılarını ilerideki bölüme havale ediyoruz.)

·      Ya da aklını başına alarak, kendisine hikmet verilen mezhep imamlarına tabi olacak. Meselelerin izahlarını onlara sorup öğrenecek. Yani o zatların kitaplarına müracaat edecek.

2- Madem Allah-u Teâlâ, hikmeti herkese değil, sadece dilediği kuluna vermektedir. Acaba kendisine hikmet verilmeyen kullar ne yapacaktır? İslam’ın hükümlerini; helali, haramı, ibadetlerin eda şekillerini ve diğer meseleleri nasıl öğrenecek ve İslamî hayatını nasıl devam ettirecektir?

Aslında herhâlükârda bir mezhebe bağlanmak vardır. Zira bir mezhebe tabi olmayı inkâr edenler de kitaplar yazmakta ve kitaplarında kendi fehimlerine göre birçok konuyu inceleyip neticeye bağlamaktadırlar. Onların talimiyle mezhep imamlarını ve bir mezhebe bağlanmayı inkâr edenler de bu zatların kitaplarını okumakta ve onların sözleriyle amel etmektedirler. Yani bizler dört mezhepten birisine tabi olurken onlar da bu kişilere tabi olmakta, dolayısıyla sanki bu kişiler onların mezhep imamı olmaktadır. Tek fark şudur: Bizlerin peşinden gittiğimiz müctehid allameler, kendilerine hakikaten hikmet verilmiş olan büyük âlimlerdir. Bu zamandaki mezhepsizler ise geceyi gündüzden ayıramayacak kadar kör cahillerdir.

3- Mezhepsizliğe rağbet ettiren ve mezhepleri inkâr eden kişilere göre; bir mezhebe bağlanmak gereksiz olup herkes kendi görüşünü ve hadisten çıkartmalıdır. Bu görüşe göre; herkesin hikmet sahibi olması gerekir. Bu ise ayetin “Dilediğine hikmet verir, hikmet verilene ise pek çok hayır verilmiştir.” beyanına terstir. Çünkü herkes dört kaynaktan hüküm çıkarabilse ve Kur’an’dan anladığı ile amel edebilseydi, hikmet herkese verilmiş olurdu. Hâlbuki ayetin ifadesiyle hikmet, sadece Allah’ın dilediklerine ve seçilmişlere verilmiştir.

4- Ayetin sonunda geçen; “Bunu ancak akıl sahipleri anlar.” ifadesi de manidardır. Yani hikmetin kıymetini ve herkese verilmediğini, sadece Allah’ın murad ettiği müstesna kişilere verildiğini ancak akıl sahipleri anlayabilmektedir. İşte mezhepsizler, hem hikmetin mahiyetini anlayamamak, hem de kendilerine hikmetin verildiği müctehid imamları reddetmekle akılsızlar grubuna dâhil olmaktadırlar.

Netice: Madem ayetin ifadesiyle hikmet, büyük bir hayırdır ve sadece Allah’ın murad ettiği kişilere tahsis edilmiştir. O hâlde hikmetten nasibi olmayan veya az olan biz avamın, hikmetin hakikatinin verildiği âlimlere tabi olması bir zorunluluktur ve ayetin işâri bir emridir.

Bu büyük âlimlerin; hikmetin bir cüzü olan Kur’an ilmini anlamaktaki maharetlerini, onların Kur’an ayetlerinden nasıl hüküm çıkarttıklarını ileride izah edip anlatacağımızdan ötürü konunun bu bölümüne şimdilik girmiyor, oraya havale ediyoruz.

“Eğer bilmiyorsanız ehl-i zikre sorun.” (Nahl 43)

Ayette geçen “ehl-i zikir” ile kimin kastedildiği hakkında âlimler farklı izahlar yapmışlardır. Yapılan her izahı, bir mezhebe bağlanmaya delil yapabiliriz. Bizler meseleyi fazla uzatmamak için sadece bir görüşü nakledip bu görüşün meselemiz olan bir mezhebe bağlanmaya dair işaretine geçeceğiz. Diğer görüşler için tefsir kitaplarına müracaat edebilirsiniz.

Ayetteki “zikir ehli” tabiriyle Kur’an’ı çok iyi anlayan ve Kur’an’ın sırlarına vâkıf olan âlimler kastedilmiştir. Zira “zikir” kelimesi, Kur’an-ı Kerim’in birçok yerinde; Kur’an’ın kendisi için kullanılmıştır. Mesela Nahl suresi 46. ayette; “İnsanlara açıklaman için biz sana zikri indirdik.” buyrulmuştur. Buradaki zikirden kasıt Kur’an-ı Kerim’dir.

Hicr suresinin 9. ayetinde “Şüphesiz zikri biz indirdik, elbette onu biz muhafaza edeceğiz.” buyrulmuştur. Buradaki zikirden kasıt yine Kur’an’dır.

Hicr suresi 6. ayette “Dediler ki: Ey kendisine zikir indirilen (Muhammed)! Sen mutlaka bir mecnunsun.” buyrulmuştur. Burada geçen zikir de yine Kur’an-ı Kerim’dir.

Yine Enbiya suresi 50. ayette, Yasin suresi 69. ayette ve Sâd suresi 87. ayette, Kur’an-ı Kerim, “zikir” ismiyle tesmiye edilmiştir.

Demek ayetteki “zikir” kelimesi ile Kur’an’a işaret edilmiştir. O hâlde “ehl-i zikir”de; Kur’an-ı Kerim’i kelime kelime, harf harf inceleyen ve değil sadece kelime ve harflerden, harekelerden ve duraklardan bile manalar çıkartan râsih âlimlerdir.

Ayetteki “ehl-i zikri” izah ettikten sonra şimdi sıra geldi ayetin bir mezhebe bağlanmanın lüzumuna dair olan işaretine:

Ayetin açık ifadesiyle dinî konularda; meselelerin izahlarını bilmeyenler, bilemediği konuları “ehl-i zikre” soracaktır. Yani Kur’an ehline müracaat edeceklerdir. Bu, ayetin açık bir emridir. Demek herkes dilediği gibi hüküm vermeyecek, vehmine göre hükmetmeyecektir.

Eğer bir mezhebe bağlanmak şart olmasaydı ve herkesin kendi anlayışı ile hükmetmesi caiz olsaydı, ayette “Eğer bilmiyorsanız ehl-i zikre sorun.” denilmez. “Bilmiyorsanız zannınıza göre hükmedin, kalbinize danışın vs.” gibi ifadeler kullanılırdı. Ama böyle denilmemiş ve bilmiyorsak ehl-i zikre sormamız emredilmiştir. Demek, bir ehli zikrin peşinden gitmek vaciptir ve Kur’an’ın emridir.

O hâlde şimdi sorumuz şu: Bilmediğimiz meseleleri sormamız emredilen ehl-i zikir, yani Kur’an ehli olan âlimler kimlerdir?

·      Acaba bilmediklerimizi İ. Azam, İ. Şafi, İ. Malik ve Ahmed İ. Hanbel Hazretleri’ne mi soracağız, yoksa çat pat Arapçasıyla Kur’an’ı anlamaya çalışan zamanımızın sözde âlimlerine mi? Bunlardan hangisi ehl-i zikirdir?

·      Acaba Kur’an’ın manalarını, Efendimiz (s.a.v.)’den dinleyen ve ilimleri ile Efendimiz (s.a.v.)’in övgüsüne mazhar olan İ. Abbas, İ.Mesud, İ. Ömer gibi sahabeler mi ehl-i zikirdir? Yoksa Efendimiz’in ruhunu ve ahlakını kaybetmiş bu asrın insanı mı?

·      Acaba Kur’an ayetlerinin iniş sebeplerini, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in o ayetler hakkındaki izahlarını ve Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in hadislerini sahabenin âlimlerine sorarak öğrenen ve tabiînden yetişerek Asr-ı Saadetin kokusunu teneffüs eden müctehid âlimler mi ehl-i zikirdir? Yoksa ayetlere kendi fikirlerinin yorumlarını yükleyen ve Kur’an’ı vehimlerine alet eden sözde müctehidler mi?

·      Acaba yüz binlerce hadisi, senetleriyle birlikte ezbere bilen müctehidler mi ehli zikirdir? Yoksa ezberinde yüz hadis bile olmayan, hatta hadise bile ihtiyaç duymayarak Kur’an’ı cesurca tefsir eden cahiller mi?

Soruları çoğaltmak mümkündür. Bütün bu sorulara bizim cevabımız, ayette geçen ve bilmediğimiz şeyleri kendilerine sormamız emredilen ehl-i zikir; başta mezhep imamları olarak diğer müctehid âlimler ve allamelerdir. Bizler dinimizle ilgili her konuyu onların eserlerine müracaat ederek öğrenmekte ve ayetteki emre imtisal ederek ehl-i zikre sormaktayız.

”Sana zikri (Kur’an’ı) indirdik ki, onlara indirileni insanlara beyan edesin. Umulur ki onlar da düşünürler.” (Nahl 43)

Bu ayet-i celilenin açık ifadesiyle Kur’an’ı izah etmek ve ayetlerinin manasını beyan etmek vazifesi bizzat Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e verilmiştir. Zira ayette “Kur’an’ı sana indirdik. Ta ki insanlara onu açıklayasın.” buyrulmuş, “Onlar diledikleri gibi anlasınlar.” buyrulmamıştır. Demek ayetleri dilediğimiz gibi değil, Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in beyan ettiği gibi anlamak ve öylece amel etmek zorundayız. Zannımızı ve vehmimizi ayetlerin izahına karıştırarak kendimize göre bir tefsir yapmak ve Kur’an’ın ayetlerini hevamıza tabi kılmak; ayetin açık beyanıyla yasaktır. Bu bir tercih değil, bir mecburiyettir.

Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Kur’an’ı kendi zannı ile tefsir etmeye çalışanları şöyle tehdit etmiş ve onlar hakkında şöyle buyurmuştur: “Kim Kur’an’ı kendi görüşüyle tefsir ederse cehennemdeki yerini hazırlasın!”

İ. Gazali Hazretleri bu hadisi izah ederken şöyle der: “Bu hadis ile tehdit edilenler, Kur’an’ı sırf Arapça’ya dayanarak hadislere ve ayetlerin nüzul sebebine bakmaksızın açıklayanlardır. Çünkü ayetlerin nüzul sebepleri ve Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in hadisleri bilinmezse bazı ayetleri anlamak mümkün değildir.”

İşte bu sırdan dolayı sahabeler içinde belagat ilminin ve Arap lisanının çok derin âlimleri ve dâhileri olduğu halde, onlar, ayetlerin manalarını Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’den öğrenirler, kendi ilimlerine güvenerek haddi aşmazlardı.

Yine bu sırdan dolayıdır ki Haşr suresi 7. ayette “Peygamber size ne verdiyse onu alın. Size neyi yasakladıysa ondan sakının.” buyrularak, tamamen Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e tabi olmamız emredilmiş ve işin içine hevamızı ve zannımızı sokmamız menedilmiştir.

O hâlde bir mezhebe bağlanmak netice itibariyle mezkûr ayet ve hadislere itaat etmek demektir. Çünkü mezhebe bağlanmak; bir mesele hakkındaki Kur’an’ın hükmünü ve Peygamberimiz’in beyanını mezhep imamına sorarak öğrenmek demektir. Mesela İmam-ı Azam Hazretleri’nin eserini okuyan bir kişi; meselenin izahını Kur’an’dan ve sünnetten çıkarmaya muktedir olmadığı için bu meseleyi bu işe muktedir olan bir zattan sormakta, o zatta ve sünnet ışığında meselenin çözümünü sunmaktadır. Hâlbuki bir mezhebe bağlanmayanlar, hadislerin tamamına vâkıf olmadıkları için ayetlerini kendi zanlarına göre izah etmekte ve Efendimiz’i aradan çıkarmaktadırlar. Bu, mezhepsizliğin zaruri bir neticesidir ve ayetin beyanıyla reddedilmiştir.

Şimdi bu bölümden çıkan neticeleri maddeler halinde özetleyelim:

·      Kur’an’ı izah etmek vazifesi Peygamberimiz Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’e verilmiştir.

·       Bizler Kur’an’ı şahsi görüşümüze göre değil, Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)’in izah ettiği gibi anlamak zorundayız. Bu, ayetin açık ifadesidir.

·      Kur’an’ı kendi görüşümüzle tefsir etmek yasaklanmış ve neticesinin cehennem olduğu bildirilmiştir.

·      Peygamberimiz bize ne verdiyse onu almalı ve neyi de nehyetmişse ondan sakınmalıyız. Bu, ayetin açık bir emridir.

Netice: Madem Kur’an’ı beyan yetkisi Efendimiz’e verilmiştir ve o da (sallallahu aleyhi ve sellem) beyan etmiştir. O hâlde bizler; Kur’an’ın manalarını, o beyan ve izahları bizzat Efendimiz’den dinleyen sahabelerden ve sahabelerden dinleyen tabiînden öğrenmek zorundayız. Kendi kısır anlayışımızı hakem yaparak ayetlere mana vermek ayet ve hadislerin beyanıyla yasaktır. Bunu yapan büyük bir tehdide muhataptır.

Bu makamda şöyle bir soru da akla gelebilir: Peki mezhep imamları kendi görüş ve reyleriyle izah yapmamışlar mıdır?

Cevap: Onlar bir mesele hakkında ilk önce Kur’an ayetlerine ve hadislere müracaat etmişler, eğer mesele Kur’an ve hadislerde açıkça beyan edilmemiş ise ayet ve hadislere kıyas ederek hüküm çıkarmışlardır. Kıyas etmek ise; Kur’an’ın bir emri olduğundan dolayı -kıyasa ait delili daha önce zikretmiştik- neticede mezhep imamları ictihadlarını ayet ve hadislere dayandırmışlar, görüşlerinin delillerini ve dayandıkları esasları teker teker beyan etmişlerdir. Şimdikilerin yaptığı gibi hevalarından konuşmamışlardır!

”Ey iman edenler, ihramlı iken av hayvanı öldürmeyin. İçinizden kim kasten onu öldürürse, öldürdüğü hayvanın dengi ona cezadır ki, (öldürülen avın kıymetine) içinizden iki adaletli kişi hükmeder.” (Mâide 95)

Ayet-i celilenin beyanıyla ihramlı olan bir kimsenin avlanması haramdır. Eğer avlanarak bir hayvanı öldürmüşse, öldürdüğü hayvanın misli kadar ceza vardır. Ayetteki mislin manası; öldürülen hayvanın kıymetidir. Yani ihramlı iken bir hayvanı öldüren, öldürdüğü hayvanın kıymetinde bir hayvanı kurban eder ya da öldürdüğü hayvanın kıymeti kadar bir meblağı sadaka olarak verir. Demek ihramlı iken, mesela bir tavşanı ya da bir kuşu avlayan kimse, öldürdüğü tavşan veya kuşun kıymeti kadar bir meblağı sadaka olarak vermelidir.

Bu ayeti, bir mezhebe bağlanmaya delil olarak göstermemizin sebebi ayetin devamındaki ifadedir. Ayetin devamında; öldürülen hayvanın kıymetini, adalet sahibi iki kişinin belirleyeceği emrolunmuştur. Yani öldürülen hayvanın kıymetini öldüren kişi değil, iki adil hâkim takdir edecektir. Demek bir tavşanın kıymetini bile öldüren kişi zannına göre tespit edememekte, o tavşanın kıymetini adalet sahibi iki kişi belirlemektedir.

Acaba bir kuşun veya bir tavşanın kıymetini dahi iki adil hâkime tespit ettiren Allah-u Teâlâ, hiç mümkün müdür ki İslam’ın hükümlerini anlama hususunda bizi başıboş bıraksın ve sadece zannımızın hakemliğini kâfi görsün?

Yani Allah-u Teâlâ, bir dirhemin dörtte biri kıymetindeki tavşanın değerini iki adil hâkime tespit ettirsin, böyle basit bir meseleyi bile vehmimize ve zannımıza bırakmasın; daha sonra şeriatın helalini, haramını, ibadetlerin eda şekillerini ve İslamın diğer kıymetli meselelerini bizlerin anlayışına bıraksın ve zannımızın hakemliğini kabul etsin. Bu olabilir mi?

Madem bu mümkün değildir. O hâlde bir mezhebe bağlanmak vacip olmalıdır. Zira bir mezhebe bağlanmak, meselenin izahı hakkında zannını ve vehmini terk ederek mezhep imamlarını hakem yapmak demektir. Basit bir tavşanın kıymetini iki adil hâkime tespit ettirdiği gibi, şeriatın kıymetli meselelerini de bu müctehidlere tespit ettirmekte; yani meselenin hallini, icmaya -o konuda ittifak etmiş müctehidlerin görüşüne- havale etmektir.

Bir mezhebe bağlanmamak ise tavşanın değerini tespit konusunda, iki adil hâkime gitmeyip kendi görüşüyle takdir etmeye benzer. Bunu yapan kişi haddini aşmış ve ayetin emrine muhalefet etmiştir.

Bir mezhebe bağlanmanın Kur’an’ın emri olduğuna dair izahatımız burada tamamlandı. On iki ayetin delaletiyle ispat ettik ki bir mezhebe bağlanmak Kur’an’ın emridir ve mezhepsizler Kur’an’ın bu emrini çiğnemektedir.